Λίβιος, Τίτος

(Titus Livius, Πάντοβα 59 π.Χ. – Ρώμη 17 μ.Χ.). Ρωμαίος ιστορικός. Καταγόταν από αριστοκρατική οικογένεια και έλαβε καλή ρητορική μόρφωση. Αφού έγραψε μερικούς διαλόγους, μετά το 27 π.Χ. άρχισε να γράφει στη Ρώμη το μεγάλο ιστορικό του έργο Από κτίσεως της πόλεως (Ab urbe condita), το οποίο περιλαμβάνει 142 βιβλία (σύμφωνα με τον αρχικό σχεδιασμό, το έργο έπρεπε να τελειώνει με τον θάνατο του Αυγούστου, σταμάτησε όμως στον θάνατο του Δρούσου το 9 π.Χ.). Το έργο σώθηκε αποσπασματικά (35 βιβλία από τα 142), με τα μέρη που λείπουν να αναπληρώνονται από τις περιλήψεις (Periochae). Χωρίς να είναι πολιτικός ή στρατιωτικός, ο Λ. κατόρθωσε να σκιαγραφήσει σε πεζό λόγο μια μεγάλη εποποιία του ρωμαϊκού πνεύματος, στο οποίο αναζήτησε ένα καταφύγιο και ένα ψυχολογικό αντίβαρο έναντι της ηθικής και ιδεαλιστικής κρίσης που είχε γίνει αισθητή στην κοινωνία του καιρού του. Υμνητής των ηθών, των αντρών και των πράξεων που είχαν δημιουργήσει τη μεγάλη δημοκρατική Ρώμη της εποχής των Σκιπιώνων, ο Λ. αναγνώριζε ως τελευταία παρόμοια πρότυπα τον Πομπήιο και τον Βρούτο. Έδειχνε πολύ συχνά ηθικολογική και παιδαγωγική πρόθεση, ενώ η επιστημονική ακρίβεια υποσκελιζόταν συχνά από το λογοτεχνικό ύφος. Ο Λ. χρησιμοποίησε αρκετά συχνά αναξιόπιστες πηγές, τις οποίες δέχτηκε με δειλές προσπάθειες αμφισβήτησης αλλά χωρίς ουσιαστική κριτική. Έτσι, στο έργο του εμφανίζονται λάθη στη θεώρηση των πραγμάτων και στα γεγονότα, παράλληλα με ενδείξεις αδυναμίας για μια σωστή αποκατάσταση του απώτερου παρελθόντος. Ως αποτέλεσμα, είναι συχνή η προβολή εθίμων και θεσμών της εποχής του συγγραφέα στην κοινωνία της περιόδου της βασιλείας ή των πρώτων χρόνων της δημοκρατίας: η υμνητική πρόθεσή του καταλήγει σε μυθογραφία· η πατριωτική του έξαρση παραβλέπει τα ελαττώματα των εξυμνούμενων προσώπων και του ίδιου του ρωμαϊκού λαού, όσον αφορά την διοίκηση και τα χαρακτηριστικά του· η ανεπαρκής διείσδυση στα αίτια των γεγονότων προκαλεί την εισαγωγή μυθιστορηματικών προσχημάτων στην περιγραφή των κοινωνικών, οικονομικών και πολιτικών δυνάμεων που καθόριζαν το άτομο και το σύνολο. Στις περιπτώσεις που ο Λ. διέθετε καλύτερες πηγές, τα ελαττώματα αυτά αμβλύνονται σημαντικά: η αφήγηση των Καρχηδονιακών πολέμων, που γράφτηκε κατά μίμηση του Πολύβιου, αποτελεί το αριστούργημα ολόκληρου του έργου του. Πάντως, πρέπει να αναγνωριστεί στον συγγραφέα μια ισχυρή συνείδηση, καθώς και η πίστη στα ιδεώδη της ελευθερίας, της νομιμότητας, της τιμής και της πατρίδας. Ο συναισθηματισμός του επηρέασε και το ύφος του, το οποίο υπήρξε ρωμαλέο και παθητικό στους λόγους και στις περιγραφές δραματικών επεισοδίων (η καταστροφή της Άλμπα, η πανωλεθρία των Καννών), συγκρατημένο και περιγραφικό στις φανταστικές και μυθιστορηματικές διηγήσεις (η γαλατική πυρκαγιά, η διάβαση των Άλπεων, η περιπέτεια της αγάπης και του θανάτου της Σοφωνίσβης), καθώς επίσης και στην απεικόνιση ατομικών ή ομαδικών ψυχικών καταστάσεων σε κρίσιμες στιγμές. Η γλώσσα του Λ. θεωρήθηκε κάπως ψυχρή και τεχνητή κατά την αρχαιότητα, αν και στην πραγματικότητα αποτελεί υπόδειγμα καθαρότητας. Χειρόγραφο του 12ου αι. του «Ab urbe condita», της ρωμαϊκής ιστορίας του Τίτου Λιβίου (Λαυρεντιανή Βιβλιοθήκη, Φλωρεντία).